Οικονομική Επιστήμη: Η διαφοροποίηση
Η οικονομική επιστήμη πηγάζει, ορίζεται, εξελίσσεται και αναπροσαρμόζεται κατ' εξοχήν από την κοινωνία. Διαφέρει από τις άλλες επιστήμες, όπως για παράδειγμα τη Φυσική, η οποία αποτελείται από αδιάρρηκτες αρχές, ασχέτως αν ο άνθρωπος ακόμα δεν τις έχει κατανοήσει. Αυτό είναι και το πλέον σημαντικό στοιχείο και ειδοποιός διαφορά των δυο κατηγοριών επιστημών.
Στην οικονομία οι "αρχές" αλλάζουν αν μπορεί κάποιος να το πει έτσι. Οι παράμετροι και οι πολιτικές διαφέρουν από νοικοκυριό σε νοικοκυριό, από επιχείρηση σε επιχείρηση, από χώρα σε χώρα. Οι συμπεριφορές επιβεβαιώνουν ή αντίθετα καταρρίπτουν νομπελικές πραγματείες και έρευνες που τελικά αυτό είναι και το πιο συναρπαστικό της επιστήμης αυτής. Αυτό όμως εμπεριέχει και μια βασική δυσκολία. Δεν αρκεί μόνο να γνωρίζεις την οικονομική θεωρία. Δεν αρκεί μόνο να κατέχεις τα μοντέλα, να δημιουργείς νέα και να τα δημοσιεύεις. Δεν αρκεί αυτό. Αυτό που χρειάζεται πέρα από τη γνώση είναι η διοράτικότητα της διαφοροποίησης της κάθε εποχής και γιατί όχι της κάθε περίστασης μεμονομένα. Αυτό, το ορίζει η κοινωνία και όχι το αντίστροφο, όπως πίστευαν οι καπηλευτές της οικονομικής θεωρίας, εγωπαθείς και αλαζόνες, έξυπνοι των αγορών, που νόμισαν πως όλα είναι χειραγωγήσιμα και τώρα τρέχουν και δε φτάνουν.
Καπιταλισμός
Η παταγώδης αποτυχία του καπιταλιστικού συστήματος δεν προήλθε από τη λανθασμένη του δομή. Η δομή του είναι απολύτως ορθή. Όμως δεν εφαρμόστηκε ποτέ αμιγώς. Ποτέ δεν είχαμε καπιταλισμό και τώρα είναι πλέον αργά για να έχουμε. Για να γίνει αυτό θα πρέπει ολοκληρωτικά να καταρρεύσει το υπάρχον, μπασταρδεμένο σύστημα, κάτι το οποίο δε θα γίνει. Καπιταλισμό θα είχαμε αν από την ίδρυση της πρώτης τράπεζας το 1790 ως σήμερα δεν υπήρχε κρατικός παρεμβατισμός. Οι τράπεζες ναι, θα έκαναν τα λάθη τους, οι καταθέτες θα έχαναν χρήματα, αλλά 50-100 χρόνια μετά και οι δυο πλευρές θα είχαν πάρει ένα σημαντικό μάθημα. Η μια πλευρά να μη στηρίζεται στο ηλεκτρονικό ανύπαρκτο χρήμα, και να μην περιμένει ακολουθώντας ανεξέλεγχτες επιθετικές πολιτικές τη σωτηρία από τα κράτη και η άλλη πλευρά να κατανοήσει ότι καταθέτοντας τα χρήματα της στην τράπεζα δανείζει και συνεπώς παίρνει το αντίστοιχο ρίσκο, όπως άλλωστε κάθε δανεισμός. Δυστυχώς οι διευθαρμένες παγκοσμίως πολιτικές ηγεσίες δεν μπορούσαν να αφήσουν το οικονομικό αυτό σύστημα να ανθήσει, και απλώς δατηρούσαν την ψευδαίσθηση της ύπαρξής του.
Η Ευρώπη
Το πρόβλημα της Ευρώπης είναι υπερβολικά απλό. Όπως απλή είναι και η λύση του. Ενώ προσπαθεί να ακολουθήσει μια κοινή οικονομική πολιτική σε κοινό νόμισμα, δε χρησιμοποιεί όλα τα προβλεπόμενα εργαλεία τα οποία διαθέτει ο ανταγωνισμός. Το μοντέλο της Ευρώπης για να επιβιώσει πρέπει οι χώρες να να έχουν ΕΝΑ κοινό υπουργείο οικονομικών, όχι μόνο ΕΚΤ, το οποίο να χειρίζεται το νόμισμα κατά βούληση. Συνολικά. Όχι η Γαλλία και η Γερμανία. Να περιοριστούν οι οικονομικές αρμοδιότητες του κάθε κράτους αυστηρά στα δημοσιονομικά, και να υπάγονται εκεί. Δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή νόμισμα στον πλανήτη χωρίς κεντρική διαχείρηση, εκτός από το ευρώ.
Μια ουτοπική, ουσιαστική λύση
Όταν κάποιος αναφέρεται σε λύση, δε νοείται να την περιορίσει στα χρονικά όρια της δικής του προβλεπόμενης ζωής, του εκάστοτε πολιτικού συστήματος ή στην προσκαιρη ευημερία μιας επιχείρησης, ενός τραπεζικού συστήματος ή μιας χώρας. Η λύση εξ' ορισμού δίνει τέλος σε ένα πρόβλημα. Δεν το αναβάλλει. Αν το πρόβλημα επανεμφανιστεί, τότε δεδομένα δεν υπήρχε ποτέ λύση. Μια οριστική λοιπόν λύση είναι η επαναπροσέγγιση του τρόπου λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος, το οποίο είναι υπεύθυνο με την ανοχή και συννενοχή του πολιτικού συστήματος. Και όχι. Να μην υπάρχουν όροι δανειοδότησης. Να μην υπάρχει πλαφόν στα reserves, να μην υπάρχει δεδομένο επιτόκιο. Να αφεθεί το τραπεζικό σύστημα στην ελεύθερη αγορα. Να αντιμετωπιστούν οι τράπεζες, όπως αντιμετωπίζονται οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Χωρίς κανένα είδος προνομίου. Ελεύθερες να προσφέρουν τα προιόντα τους στους ενδιαφερόμενους. Να παίρνουν ρίσκα τα οποία όταν αποτυγχάνουν να τους πονούν ώστε να μην τα επαναλαμβάνουν. Να πονάει και ο πολίτης όταν χάνει τα χρηματά του από λανθασμένη εκτίμηση. Να ωριμάσει έτσι αυτή η συνεργασία με τον καιρό. Με τα εκατέρωθεν λάθη. Κάτι που αν είχε γίνει από την αρχή τώρα θα ζούσαμε πιο τίμια.
Πολύ καλό άρθρο. Είναι καλό να θυμόμαστε ότι τα οικονομικά είναι μία κοινωνική επιστήμη που βασίζεται στο φορμαλισμό και τα μετρήσιμα αποτελέσματα, όπως η κρίση που ξεκίνησε το 2007.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤα οικονομικά ασχολούνται με το πώς οι άνθρωποι αποφασίζουν να καταναλώσουν, να δουλέψουν να επενδύσουν. Σε αποκεντρωμένες οικονομίες το σύστημα της αγοράς διευκολύνει τις συνδιαλλαγές τους και οι σχετικές μεταξύ των διαφόρων προϊόντων τιμες αντικατοπτρίζουν τις ανάγκες και επιθυμίες της εκάστοτε κοινωνίας. Ως εκ τούτου, οι αγορές εξυπηρετούν την διαφορετικότητα της κάθε εποχής, την οποία σωστά το άρθρο επισημαίνει ως σημαντική. Σε κεντρικές οικονομίες οι ανάγκες καθορίζονται από μια ομάδα "σοφών" με τα γνωστά αποτελέσματα..
Η ανάπτυξη και επένδυση σε αποκεντρωμένες αγορές βασίζεται στην έννοια του δανεισμού που επιτρέπει στον "φτωχό", αλλά ικανό και παραγωγικό, να επενδύσει και να μεταφέρει τα οφέλη της παραγωγικότητάς του από το μέλλον στο παρόν. Οι τράπεζες διαφέρουν από τις άλλες επιχειρήσεις ως προς την υπόσταση του προϊόντος που προσφέρουν. Ένας κλάδος (όχι μεμονωμένη επιχείρηση) πτωχεύει και παύει να υφίσταται όταν δεν υπάρχει ζήτηση για το προϊόν που προσφέρει. Το προϊόν του χρηματοπιστωτικού συστήματος, λαϊκά ο "δανεισμός", είναι διαχρονικό ως προς την υφιστάμενη ζήτηση. Ο χρηματοπιστωτικός κλάδος θα υπάρχει όσο υπάρχει και η δημοκρατία.
Το πρόβλημα με την κατάρρευση των τραπεζών δεν είναι κατά βάση η αδυναμία αποπληρωμής των καταθέσεων. Αυτό ήταν το κυρίως πρόβλημα σε παλαιότερες εποχές. Μετά από μία μακρά ιστορία of bank runs, το κράτος επενέβει να εγγυηθεί μέρος των καταθέσεων ώστε οι τράπεζες να επενδύουν κεφάλαια στην ανάπτυξη, σε νέους επιχειρηματίες, σε εργαζόμενους με υποσχόμενο μέλλον. Το σύγχρονο τραπεζικό σύστημα βασίζεται σε κλασικές καταθέσεις σε όλο και μειώμενο βαθμό. Σε πολλές περιπτώσεις μεγάλων τραπέζων οι καταθέσεις δεν αντιπροσωπεύουν ούτε ένα αξιόλογο ποσοστό. Θα ήταν πιο εύκολο για μερικά κράτη να ασφαλίσουν τις καταθέσεις από το να σώσουν τις τράπεζες. Ο πραγματικός λόγος που οι κυβερνήσεις τρέχουν να σώσουν τις μεγάλες τράπεζες των οικονομιών τους είναι ότι σε αυτές οφείλονται οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία. Όμως μην είμαστε αδαείς; σε μεγάλο βαθμό η παρέμβαση οφείλεται σε lobbying. Μικρές τράπεζες πτωχεύουν όλη την ώρα, but too-big-too-fail is a problem. Μαζί με το βασιλικό που είναι η πραγματική οικονομία ποτίζονται και οι γλάστρες που είναι οι καταθέτες, οι κάθε είδους πιστωτές και τραγελαγικά οι μέτοχοι. Και σε καλές εποχές, στις οποίες παίρνονται οι αποφάσεις για μακροπρόθεσμες επενδύσεις, δεν ανησυχούν γιατί οι όποιες απειλές ή υποσχέσεις από τις κυβερνήσεις ότι δεν θα επέμβουν στη κρίση είναι αναξιόπιστες, cheap talk. To πείραμα να καταρρέουν οι τράπεζες σε περιόδους κρίσεις (όχι περιστασιακά και μεμονωμένα) δοκιμάστηκε πριν το 20ο αιώνα. Η αποτυχία αυτής της προσέγγισης οδήγησε στη δημιουργία της ομοσπονδιακής (κεντρικής) τράπεζας των ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αιώνα. Ενδεικτική πηγή των συζητήσεων: http://www.independent.org/pdf/tir/tir_07_3_wood.pdf . Τα σύγχρονα παραδείγματα των Lehman Brothers και Northern Rock καταδεικνύουν τις συνέπειες της κατάρρευσης εν μέσω κρίσης και την αδυναμία των κρατών να δεσμευτούν σε μία πολιτική μη διάσωσης.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο παραπάνω άρθρο ορθώς επισημαίνει ότι είχαμε καπιταλισμό στις καλές περιόδους και κρατικισμό στην κρίση. Είναι το χειρότερο δυνατό μείγμα! Αυτό που θέλω να επισημάνω είναι ότι ο κρατικισμός ήταν απόρροια του γεγονότος ότι οι τράπεζες δρούσαν ανεξέλεγκτα στις καλές περιόδους. Η πλήρης απελευθερωποίηση του κλάδου, με κύριο εκφραστή της ΗΠΑ και την σιωπηλή και ανύπαρκτη παράμβαση των ρυθμιστικών αρχών αλλού, οδήγησε ως εδώ. Ακόμα και οι πιο νεοφιλελεύθερες σχολές σκέψεις αναγνωρίζουν τα σημαντικά externalities στο τραπεζικό σύστημα. Επί του παρόντος γίνονται προσπάθειες να διορθωθούν με το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο προς όφελος όλων. Δυστυχώς, ο σχεδιασμός ενός τέτοιου πλαισίου δεν είναι εύκολος, αλλά είναι μονόδρομος σε αποκεντρωμένες οικονομίες. Οι τράπεζες προσφέρουν ένα διαχρονικό προϊόν και αναπόφευκτα θα γίνονται όλο και μεγαλύτερες στις καλές περιόδους με αποτέλεσμα να εμβιάζουν την διάσωσή τους στις κρίσεις. Το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο και όχι ο κρατικισμός, οι συντεχνίες ή η κατάρρευση είναι η απάντηση.